Bireyin günlük yaşam aktivitelerini sürdürebilmesi için görme, işitme, koklama, dokunma, tat alma ve hareket etme gibi deneyimlerinden bilgi elde etmesi ve bilgiyi işlemlemesi için sakin kalması ve odaklanması gerekmektedir.
Regülasyon, çocuğun çevreden ve vücudundan gelen uyaranları bütünleştirmesi için duygudurumunu düzenleyip etkileşime hazır olmasını sağlar. 0-3 ay arası gelişmeye başlayan regülasyon ve dikkatini verme kapasitesi gelişimini yaşamın diğer evrelerinde de sürdürür. Bebeklik döneminde birey duygu regülasyonu için ebeveynlerine bağlıdır ve zamanla bu regülasyonu içselleştirmeyi öğrenir. Güvenli bağlanma ile ilişkilendirilen duygu regülasyonu erken dönemde dikkat süreçlerinde önemli rol oynamaktadır.
Örneğin; annenin bebeği kucağında sallaması, ritmik hareketler yapması, ninni söylemesi bebeği sakinleştiren ve regüle olmasını sağlayan davranışlardır.
Regülasyon Gelişimi
0-3 ayda regülasyon gelişiminde çocuk anne-babaya bağlıdır ve onların yardımı ile regülasyonunu sağlamaya çalışır.
12-18 ayda çocuklar sosyal isteklerini belirleyebilir ve ebeveyni sorduğunda davranışlarını düzenleyebilme kabiliyeti geliştirir.
2 yaşında çocuklar kendi kontrolünü geliştirmeye başlar. Bununla beraber ebeveynlerinin olmadığı anlarda bile davranış kurallarına uyma yeteneği gelişir.
3 yaşında çocuk regülasyonunu genelleyebilir ve regülasyonunun uygun bir düzeyde kalmasını sağlayabilir.
Regülasyon Problemleri
Bazı çocuklar davranışsal ve duygusal tepkilerini düzenlemekte problem yaşar. Bundan kaynaklı öfke kontrolünde zorluk, gereğinden fazla uyum gösterme ya da davranış problemleri görülebilmektedir. Karşılıklı ilişkilerde uygun bir iletişim kurma, etkileşime girme ya da ses tonunu ayarlamada zorlanabilirler. Kurallara uymada veya oyun geçişlerinde problem yaşayabilirler. Ortama göre duygudurumunu ayarlamada ve kendini sakinleştirmede zorlanmalar görülebilir.
Regülasyonun Desteklenmesi
Regülasyonun erken gelişim döneminde bebeğin iletişim becerileri üzerinde büyük etkileri olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, ebeveyn – bebek arasındaki ilişkiyi iyileştirmeye ve geliştirmeye de odaklanmalıdır. Yapılan araştırmalarda oyunların ve eğlenceli aktivitelerin, regülasyonda problem yaşayan çocuklar için regülasyon yeteneğini geliştirmede etkili olabileceğini göstermiştir. Problem çözme, planlama ve organizasyon, bellek, dikkat, motor planlama ve sıralı kurallı oyunlar çocuğun regülasyon becerisinin geliştirmesine yardımcı olabilir.
Regülasyon ve Duyu Bütünleme Problemleri
Duyu bütünleme vücuttan ve çevreden alınan duyuların uygun olarak birlikte işlemlenebilmesidir. Regülasyon sorunu yaşayan çocuklar duyu bütünlemeye ihtiyaç duyabilirler.
Vestibüler duyu, hareketi/dengeyi sağlar ve iç kulakta yer alır. Vestibüler duyu uyarımları içeren bir ortamda çocuğun huzursuzluğu ve davranış sorunları artabilir. Çocuk arabaya bindiğinde, sallandığında veya hareket içeren sporsal faaliyetlerde bulunduğunda davranış sorunları göstermesi vestibüler duyuyu işlemlemekte güçlük yaşadığının göstergesidir.
Proprioseptif duyu, beden farkındalığımızı sağlayan duyudur. Vücudumuz kaslardan, tendonlardan, eklemlerden duyu girdisi alır. Eğer proprioseptif duyuda bir sorun varsa çocuğunuza sarıldığınızda veya çocuğunuz zıpladığında yani proprioseptif uyaran aldığında regülasyonunu sağlamakta zorluk yaşar. Bundan dolayı çocuğunuz davranış problemi gösterebilir.
Taktil duyu, dokunma duyusudur. Deriden uyarılar alınır. Taktil sistemde bir problem varsa çocuk giydiği kıyafetin kumaşından, banyo yapma ve/veya saç/tırnak kesme aktivitelerinden gelen dokunma uyaranlarını işlemlemekte zorlanabilir ve regülasyonu bozulabilir. Bu durumlarda ise ağlama krizleri görülebilir.
İnteroseptif duyu, iç organlarımızdan gelen duyudur ve aynı zamanda duygudurumunun oluşmasında da etkilidir. İnteroseptif sistemle ilgili problem varsa çocuk acıktığında, yorulduğunda veya tuvaleti geldiğinde iç organlardan gelen uyaranları tolere edemeyebilir. Bu durumlarda çocuklarda regüle olmakta sorun yaşadığı için huzursuzluk veya öfke gözlemlenebilir.
Görme duyusunda bir problem yaşanıyorsa parlak ışıkların olduğu yerlerde veya kalabalık/dağınık bir odadayken gelen görsel uyaranları işlemlemekte zorlanabilir.
İşitme duyusunda bir problem varsa seslerden rahatsız olabilir ve regülasyonunu korumakta zorlanabilir.
Koku ve tat duyularında bir problem varsa bazı tatlardan kaçınabilir ya da farklı kokulardan rahatsız oluyorsa bu durumları tolere edemeyebilir.
Çocukta duyu bütünleme problemleri varsa çocuk regülasyonunu sağlamakta zorluk yaşayabilir. Çocuğunuzda duyu probleminin olduğunu düşünüyorsanız ya da bundan şüpheleniyorsanız değerlendirme için ergoterapiste başvurabilirsiniz.
Kaynakça:
Terzi, A. (2019). Sağlıklı gelişen anaokulu çocuklarında bilişsel ve fiziksel aktivitelerin duyusal işlemleme ve emosyonel cevaplar üzerine etkilerinin araştırılması (Master’s thesis, İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
Tüfek, M. T. & Elbasan, B. (2022). ÇOCUKLUK ÇAĞINDA ERKEN MÜDAHALEDE HEDEF ODAKLI YAKLAŞIMLAR: GELENEKSEL DERLEME . Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi , 7 (1) , 101-111 . DOI: 10.52881/gsbdergi.955986
Uzun, M. E., Uçar, H. N., & Vural, A. P. (2019). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan ergenlerde bağlanma özellikleri ve ebeveyn tutumları. Güncel Pediatri, 17(2), 300-313.
